IN MEMORIAM DOOR DS.J. MEESTER VAN BROUWERSHAVEN






Het gezin Meester van na de oorlog


INLEIDING

Op oorlogspapier dat van ouderdom bijna uit elkaar valt, trof ik een IN MEMORIAM aan van ds. J.Meester. Het is een uitgave van Vrije Stemmen, blijkens een toegevoegde pagina. Het jaartal is lastig te ontcijferen. Ik denk 1945. Waarschijnlijk op 10 december, één jaar na de terechtstelling in Renesse.

De voorpagina is in rood uitgevoerd.

Daarop staat het Lutherlied afgedrukt dat de terdoodveroordeelde mannen aanhieven in de bunker tijdens het bezoek van ds. Voorneveld.:


EEN VASTE BURCHT IS ONZE GOD


------------------------------------------------

Een vaste burcht is onze God,

Een toevlucht voor de zijnen

Al drukt het leed, al dreigt het lot,

Hij doet Zijn hulp verschijnen.

De vijand rukt vast aan met opgestoken vaan:

Hij draagt zijn rusting nog van gruwel en bedrog,

Maar zal als kaf verdwijnen.


Dan volgt de gestencilde toespraak van ds. J. Meester.
Ds. Meester was gereformeerd predikant te Brouwershaven. Hij was dus de dominee van Jan Verhoeff en zijn familie. In zijn toespraak noemt hij die familie ook expliciet. Daarom is zijn verhaal voor deze website ook van belang.

De gebeurtenissen in Renesse zijn na alle publicaties en herdenkingen nu wel bekend.

In 1945 was alles nog vers en alle wonden lagen nog open. Daaruit verklaar ik ook de passage over landgenoten die heulden en omgingen met de Duitsers. In dit opzicht is het een veelzeggend tijdsdocument.

Troostvol is de schets van de laatste ontmoeting van de veroordeelden met ds.Voorneveld. Zo'n verhaal kun je niet vaak genoeg horen.


HIER VOLGT NU HET 'IN MEMORIAM' VAN DOMINEE MEESTER


"IN MEMORIAM

Op deze plaats gedenken wij met weemoed de mannen, die op 10 december 1944, in de laan van het slot Moermond te Renesse door middel van de strop ter dood zijn gebracht door de Duitse weermacht. Het is één van die afschuwelijke daden geweest, waardoor die weermacht, die prat ging op haar eer toen zij hier in 1940 kwam, zich als eerloos en beestachtig heeft getoond aan het Nederlandse volk.

Het is één van die daden die het Nederlandse volk niet mag, niet kan en niet wil vergeten. De meisjes, de mannen en de vrouwen die zich niettegenstaande zulke schanddaden, met leden van diezelfde weermacht op de intiemste wijze publiek bleven afgeven, hebben toch wel bitter weinig gevoel getoond voor dat, wat ons zoo onzegbaar diep heeft gekrenkt en gewond. Zij hebben op weerzinwekkende wijze de gevoelens van eenvoudige menselijkheid diep gekrenkt en zichzelf door hun gedrag vervreemd van de rest van ons volk. Men kan er zich niet genoeg over verbazen hoe zulke dingen mogelijk zijn. En niemand hunner klage als dat volk zich teruggetrokken en gekrenkt jegens hen betoont.

De op 10 december 1944 ter dood gebrachten waren:

J.P. Jonker, L.M. Jonker beide van Haamstede

W.M. Boot, Joh. Oudkerk, A.M. Padmos van Renesse

M.P.M. van der Klooster, J.A. Verhoeff van Brouwershaven

I.M. van der Bijl van Zonnemaire

M.K. van der Beek van Zierikzee,

terwijl de volgende dag op dezelfde wijze het ontzielde lichaam van C. Lazonder, gemeentesecretaris van Renesse naast dat van de anderen werd gehangen.

Wat was de misdaad van deze mannen?

Het vergrijp tegen de weermacht was, dat zij het Duitse juk meer dan moe, met de geallieerde troepen op Noord-Beveland contact hadden gezocht en gepoogd hebben de zuidkust van Schouwen per schip Noord- Beveland te bereiken, om zich daar te voegen bij de troepen die ons vaderland kwamen bevrijden.

Voor ons was dat geen misdaad, maar een daad van hartstochtelijke vaderlandsliefde, zij het een stoutmoedige en uiterst gevaarlijke daad. Men moet waarlijk niet denken, dat deze mannen niet beseft hebben dat zij hun leven op het spel zetten. Van enkelen hunner is mij bekend, hoe zij op hun knieën geworsteld hebben om Gods bijstand voor zij hun stap ondernamen en om zijn barmhartigheid indien zij zouden moeten vallen. Men moge over hun stoutmoedige onderneming oordelen zo men wil, dit staat vast, dat zij hun leven durfden inzetten om hun vaderland te helpen bevrijden. Zouden wij deze moed niet eren?

Met diepe deernis gedenken wij intussen hun achtergebleven familieleden. Verschillende hunner waren gehuwd, lieten een weduwe achter in zware rouw. Anderen waren verloofd, allen hadden, menen wij, nog ouders. De beide Jonkers waren broers. Zij lieten hun vrouwen met kleine kinderen achter.

Alsof de afschuwelijke straf nog niet genoeg was, werden de zwaargetroffen familieleden nog op andere wijze bezocht. Het vonnis van de Duitse weermacht behelsde ook dat de eigendommen alsmede vee en levende have verbrand of verbeurd verklaard moesten worden. De uitvoering van deze bepaling is hier en daar nogal soepel geweest, maar op andere plaatsen, zo te Brouwershaven bij de familie Van der Klooster en vooral bij de familie Verhoeff op mensonterende wijze toegepast. In hun felle verpletterende smart werden de bejaarde ouders op staande voet na de voltrekking van het vonnis de straat opgejaagd door zwaargewapende soldaten. In Nederland waren wij gewend beesten nimmer op zulk een wijze te behandelen als hier rouwende ouders werden behandeld.

De veroordeelden hebben deze dingen niet meer geweten. Door de goedwillendheid van een bewakingsofficier te Renesse is ds. Voorneveld van Haamstede gehaald en bij hen gebracht voor het uur van hun dood, om hen voor te bereiden voor de eeuwigheid. Hij heeft met hen gelezen Psalm 23 en met hen gebeden. Daarna heeft hij op verzoek van één hunner nog Psalm 90 gelezen (was Ps.91 GS). Samen hebben zij tenslotte weer op verzoek van één hunner gezongen het eerste couplet van het Lutherlied. Dat is op aarde hun laatste lied geweest; gezongen in de holle donkere bunker. Een belijdenis was het voor onderscheidenen van hen in het aangezicht van de eeuwigheid: Een vaste burcht is onze God; een Toevlucht voor de zijnen. God zij hun zielen genadig!

Enkelen hunner hebben in geschreven woorden voor hun nagelaten betrekkingen heerlijk hun geloof in Jezus Christus en in de vergeving hunner zonder uitgesproken. Voor de achtergeblevenen een wondere troost.

Op het kerkhof te Renesse zijn hun ontzielde lichamen ter aarde besteld. Zonder familielid, zonder 'de laatste eer', zoals wij graag onze dierbaren geven.

Nu God ons vaderland bevrijd heeft zal dat graf naar wij hopen spoedig met eer gesierd worden.

Heel de bevolking van ons eiland heeft in machteloze rouw tranen van deernis geschreid in december.

Dat is nu voorbij.

Voor ons blijft echter een ereschuld jegens hun nabestaanden."



Ds. J.Meester





Het kerkgebouw aan de Haven.
Hier ging Jan Verhoeff naar de kerk.




UITLEIDING

Na de toespraak over twee pagina's is een witte, gedrukte bladzijde toegevoegd met de volgende tekst:


"WIST U?


dat het blaadje VRIJE STEMMEN uit SCHOUWEN en DUIVELAND hoofdzakelijk zijn bestaan heeft te danken aan wijlen M.K. van der BEEK?

dat het eerste nummer van de "VRIJE STEMMEN" verscheen op 15 augustus 1944?

dat het toen een "oplage" had van 5 exemplaren?

dat de eerste 3 nummers uit GOES kwamen en werden verzorgd door het zusterblad "VRIJE STEMMEN uit de Ganzestad"?

dat op 25 augustus 1944 het vierde nummer te Zierikzee werd verzorgd?

dat dhr. S.L. BOERMA uit Goes hieraan zijn medewerking verleende?

dat de oplage eind aug. '44 60 stuks bedroeg, eind sept. 125, eind oct. 185 en begin nov '44 tot 325 gestegen was?

dat er door de burgers van ons eiland zo roekeloos met de V.S. werd rondgesprongen, dat er zelfs blaadjes op straat en bij de Duitsers op de bureaux werden gevonden?

dat er naar aanleiding hiervan het drukken van de V.S. slechts in zeer beperkte mate werd voortgezet?

dat reeds op 7 nov. '44 een uitgebreid bevrijdingsnummer klaar was en zelfs een oplage werd gedrukt voor de geallieerde troepen; die we hier toen elke dag konden verwachten? dat al dit werk voor niets was en we nu een nieuw nummer in elkaar moesten zetten? dat Renesse op 10 october '44 voor het eerst de VRIJE STEMMEN kreeg en Haamstede op 1 nov '44 ieder met een oplage van 50 stuks?

dat BROUWERSHAVEN de eerste nummers ontving op 4 sept. '44?

dat voor het blad meer dan 20.000 vellen papier werden verbruikt?

dat de volgende plaatsen de VRIJE STEMMEN lazen: Zierikzee, Brouwershaven, Renesse, Haamstede, Oosterland, Ouwerkerk en Dreischor?

dat dhr Ir. SWATERS van het begin af zijn stencilmachine voor dit doel ter beschikking stelde?

dat dhr BARENDSE zijn schrijfmachine ter beschikking stelde?

dat dhr Kloet trouw zorgde voor papier, inkt en verschillende andere voorwerpen die nodig waren?

dat dhr Timmerman ook papier leverde in verschillende kleuren en dat hij de eerste "Kop" van het blad verzorgde?

dat het tweede hoofd werd verzorgd door uw berichtengever wijlen dhr. M. v.d. BEEK?

dat dhr BREETVELT schuldig is aan de kop van het bevrijdingsblad?

dat de Vrije Stemmen ontelbare medewerkers heeft die op verschillende wijze de belangen van dit blad hebben gediend?

dat de Vrije Stemmen werden gedrukt in de achterkamer van JOPPE gelegen aan de Poststraat te Z-zee?

dat, de mof daar kwam roven in de winkel van JOPPE dit blad ijlings werd overgebracht naar het huis van wijlen dhr. VAN DER BEEK en daar tijdelijk bleef, dat het blad toen werd overgebracht naar het huis van dhr. DE GRAAF, waar het blad op een donker tochtig zolderkamertje werd verzorgd?

dat er in oct. '44 nog mensen waren die dit blad niet in huis durfden hebben en het ook niet durfden te lezen?

dat uw berichtgever beschikte over de autoradio van dhr DOELEMAN, zodat hij van de electriciteitsstoring geen hinder had?

dat de verspreider van de Vrije Stemmen te Renesse op 31 oct moest onderduiken?

dat op 31 oct. '44 tijdens een bespreking over de verspreiding van de Vrije Stemmen te RENESSE de Ortscommandant binnenstapte en een radio in beslag nam?

dat de 3 aanwezigen moesten onderduiken?

dat bij het installeren van de autoradio vele personen te Zierikzee behulpzaam waren en hiervoor gratis accu's hebben afgestaan?

dat op 22 sept. '44 het kringhuis der N.S.B. te Zierikzee werd leeggehaald door 2 leden van de ondergrondse?

dat hier veel bezwarend materiaal werd gevonden voor verschillende leden van die "beweging" te Zierikzee en verder voor geheel Schouwen en Duiveland, Tholen, St.Philipsland, Goes en omstreken?

dat al dit bezwarend materiaal is verzonden naar de desbetreffende plaatsen, zodat deze 'heren' hun gerechte straf niet zullen ontlopen?

dat van BEVEREN, een achtendswaardig lid der N.S.B. personen in de stad geld aanbood om het politiecorps te schaduwen om op deze manier de oorsprong van de V.S. te weten te komen, maar dat dit op een fiasco uitliep, omdat de diverse personen bijtijds gewaarschuwd werden?

dat de opbrengst van dit blad ten goede komt aan het Strijdersfonds voor de nabestaanden van hen, die vielen voor het Vaderland?"


Tot zover de bijlage bij het In Memoriam van ds. J. Meester.


In hoofdstuk A. heb ik de tekst uit de bijlage besproken.

Ik volsta hier met het citeren van de letterlijke tekst.
Een belangrijke tekst met veel details over het illegale blad Vrije Stemmen.



(Over de betekenis van ds. Meester voor Jan Verhoeff en zijn familie schrijf ik uitvoerig in mijn boek: Jan Verhoeff, Zeeuws schilder en verzetsstrijder. Eën van de Tien van Renesse. Te bestellen bij het Brouws Museum via een email naar: info@brouwsmuseum.nl of bel 0111 691342. Prijs 19,50 euro, verzendkosten inbegrepen)