GEDENKSTEEN EN INFORMATIEBORD OP PLAATS VAN EXECUTIE











Hier, bij de ingang van slotlaan van kasteel Moermond,
werden de 10 verzetsstrijders geëxecuteerd.
Rechts voor de ingang ligt de gedenksteen.
Daar zie je nog een glimp
van het groene publikatiebord.





Boven de plaats van de steen eindigde hun leven.





Dit informatiebord in 3 talen (ook in het Duits!)
werd kort geleden geplaatst.

In zijn toespraak legt Huib Vriesendorp uit
hoe de tekst van het informatiebord tot stand is gekomen.
(zie de link in rechtermarge)

Hieronder volgt de uitvoerige tekst.

DE TIEN VAN RENESSE

Op het eind van de Tweede Wereldoorlog, in de herfst van 1944,
werd een deel van Zeeland bevrijd.
Alleen Schouwen-Duiveland bleef in Duitse handen.
Op 2 december maakte de Duitse bezetter bekend
dat alle mannen van zeventien tot veertig jaar
van het eiland naar Duitsland moeten vertrekken
voor het verrichten van dwangarbeid.

Ambtenaren van de gemeente Renesse reageerden
op deze mededeling met het weghalen en begraven
van het bevolkingsregister van de gemeente Renesse,
waarna ze onderdoken.

De Duitse bezetter reageerde furieus.
De leiders van het verzet op het eiland vroegen
aan de geallieerden om zeventien personen
's nachts op te komen halen voor vervoer naar bevrijd Noord-Beveland.

Dat betrof, behalve de genoemde gemeenteambtenaren,
twee geallieerde militairen, een Nederlandse commando
en een gedeserteerde Armeniër, onderduikers en verzetmensen
uit een aantal plaatsen op Schouwen-Duiveland.

Het ophaalpunt werd de dijk ten zuidwesten van Zierikzee.
Op 6 december mislukte de eerste poging.
De tweede keer, op 7 december, ontstond een kort vuurgevecht
tussen de vluchtelingen en een patrouille van Duitse soldaten.
Zes mannen wisten te ontsnappen.
De overigen vielen in Duitse handen
en werden per boot overgebracht naar Goeree-Overflakkee.
Alleen C. Lazonder, de gemeentesecretaris van Renesse,
zwaar gewond geraakt door de Duitse militairen, kon niet mee reizen.
Onderweg sprong de Armeense militair over boord en verdronk.
De overige negen mannen werden in de nacht van 8 op 9 december
door een inderhaast samengestelde militaire rechtbank
veroordeeld tot de dood door de strop.
Ook Lazonder kreeg die straf.
Ondanks ernstige martelingen voor en tijdens het proces
heeft niemand van de tien verdachten namen van anderen genoemd.

De uitvoering van het vonnis vond plaats op Schouwen-Duiveland
nadat ds Voorneveld de mannen geestelijke bijstand had verleend
in een bunker bij Haamstede.

Zij zongen tezamen: 'Een vaste burcht is onze God'.

Op 10 december 1944 werden de mannen op een kar vervoerd naar Renesse
en langs de dreef naar het slot Moermond opgehangen.

Lazonder moest vanaf een brancard toekijken en toen hij kort daarop ook stierf
werd zijn lijk naast de andere gehangen.

Onvoorbereide familieleden en burgers werden gedwongen
kort na het gebeuren langs de gehangenen te lopen.

De Duitsers dreigden om meer burgers van het eiland op te hangen,
indien de zes voortvluchtigen niet binnen 48 uur
aan de Duitsers uitgeleverd zouden worden.
Vier van hen meldden zich en werden krijgsgevangen.
Zij overleefden de oorlog, net als de twee die ondergedoken bleven.

Na twee dagen werden de lijken van de 'Tien van Renesse' weggehaald
en op de begraafplaats in Renesse in een massagraf gelegd.

De Amsterdamse beeldhouwer Jan W. Havermans
maakte een monument voor de 'Tien van Renesse',
dat op 4 mei 1949 werd onthuld.

Even verderop, richting kasteel ligt een zwerfkei op de plaats des onheils
die net als het monument en het massagraf van de 'Tien van Renesse',
de herinnering aan deze tragische actie van de Duitse bezetter
en de moed en vaderlandsliefde
van de 'Tien van Renesse' levend moeten houden.







De gedenksteen van dichtbij.
Foto van m'n oudste kleinzoon Gerben Slings.





Dit is het oude informatiebord bij de gedenksteen.


Op 10 december 2009 was Ali Pankow van de PZC aanwezig bij de laatste decemberherdenking. Voortaan zal er op elke 4 mei aandacht aan deze tien mannen worden besteed naast alle andere verzetsslachtoffers. Tijdens de herdenking in 2009 werd de mogelijkheid geopperd dat er aan de Slotlaan nog een gedenkbord komt. Het bovenstaande laat zien, dat dit gedenkbord er inderdaad gekomen is.

Ali Pankow schreef op 11 december 2009 over de laatste decemberherdenking het volgende:

'Hun naam mag niet vervagen door sporen van de tijd'

Een steen tussen het gras, een simpele herinnering, die schuchter wil verwoorden, dat hier een tiental mannen hing, dat Nazi's hen vermoordden. Een steen tussen het gras....", aldus luidt de eerste strofe van het gedicht dat gistermiddag weerklonk aan het begin van de laan bij Slot Moermond in Renesse.

Een steen op die locatie markeert de plek waar 65 jaar geleden op zondag 10 december 1944 tien inwoners van Schouwen-Duiveland door de Duitse bezetters werden opgehangen. Het waren tien mannen, actief in het verzet, die door een dramatische samenloop van omstandigheden, werden opgepakt. Kinderen van openbare basisschool 't Staepel'of noemden hun namen tijdens de druk bezochte herdenkingsbijeenkomst in de Jacobuskerk: Menke Koos van der Beek, Iman Marinus van der Bijl, Willem Maarten Boot, Marcus Pieter Machiel van der Klooster, Joost Pieter Jonker, Leendert Marie Jonker, Cornelis Lazonder, Johannis Oudkerk, Adriaan Martijn Padmos en Jan Andreas Verhoeff.

De specifieke herdenking - om de vijf jaar exact op 10 december - werd voor de laatste keer op deze wijze gehouden.

"Maar wij blijven deze mannen volop herdenken. Elk jaar op 4 mei en ook op 10 december zullen de vlaggen op Renesse halfstok hangen en mogelijk komt er aan de Slotlaan nog een gedenkbord", liet predikant Pieter Goodijk in zijn openingswoord weten. Eén zin uit het door Mar van der Veer geschreven openingslied raakte de kern van deze bijeenkomst: 'Hun naam mag niet vervagen door sporen van de tijd'.

Veelvuldig werd de relatie gelegd tussen die gruwelijke gebeurtenis 65 jaar geleden en het streven naar vrede in het heden. Zo greep burgemeester Gerard Rabelink in zijn passie voor een geweldloze wereld de gelegenheid aan zich speciaal tot de jongeren te richten. Het virtuele geweld in het hedendaagse computertijdperk baart hem zorgen. "Laat deze herdenking een moment van bezinning zijn en ons leren wat mededogen is", aldus de burgemeester.

De scholieren zelf gaven op aansprekelijke wijze blijk van de vele vragen die de moord op de 'Tien van Renesse' bij hen oproept. "Waarom is dit gebeurd, waarom was er oorlog, hoe kan iemand zoiets doen?" Maar ook getuigde een jochie ervan zich helemaal te kunnen inleven hoe moeilijk het is een dierbare te moeten zien sterven. Ook klonk de hartenkreet: 'Laat er nooit een derde wereldoorlog komen'. De leerlingen rondden hun optreden af met het zingen van een Mensenrechtenlied.

Predikant Goodijk schetste de situatie op die macabere zondag 10 december 1944 toen de toenmalige dominee Voorneveld van de kansel werd weggeroepen om de laatste bijstand te bieden aan de 'Tien van Renesse' in de bunker korte tijd voordat zij werden opgehangen. "Wat heb je die mensen als predikant dan te bieden?" Goodijk memoreerde dat de mannen zelf kozen voor het lezen van de psalmen 23 en 91, voor een gebed en voor het zingen van 'Een vaste burg is onze God'. Volgens hem bood het geloof toen een bron voor verzet, voor overgave en bezwering van de angst. "Ook in deze tijd wil onze dorpskerk kracht, verwachting én verzet tegen onrecht bieden."



EEN BIJZONDER DOCUMENT




Dit is het nieuwe informatiebord, dat door Daan Lazonder werd onthuld.
Daan is de zoon van de vermoorde gemeentesecretaris van Renesse: Cornelis Lazonder.






Een bijzondere waarneming deed Daan
toen hij in mei 2012 het infobord bezocht.
Er hing een plastic hoesje aan het bord
met daarin de tekst van een Duitse anonieme toerist.
De ontroerende tekst spreekt voor zichzelf.

Ze stelt een ieder voor de vraag:
Ben ik bereid tot vergeving en verzoening?

Met name voor de nabestaanden een tere vraag.

Ik geef daarbij in overweging de bede uit het 'Onze Vader',
het gebed dat Jezus Zelf z'n leerlingen voorhield:
Vergeef ons onze schulden,
zoals wij ook vergeven onze schuldenaren.

Vanuit mijn geloofsovertuiging meen ik de vraag
van de Duitse toerist in dit kader te moeten plaatsen.
Hij/zij doet ook een beroep op de Here God.

Verder is het finale oordeel over levenden en doden aan de Here Christus,
zoals de kerk dat al eeuwenlang belijdt in de 12 artikelen van het geloof.
Bij Hem is het in goede Goddelijke handen.

Er is nog veel meer van te zeggen.
Maar ik laat het hierbij.
Het is allemaal best ingewikkeld,
als het zo dichtbij komt.
Vergeving en verzoening zijn diep ingrijpende werkelijkheden
in het leven van een mens.





BIBLIOGRAFIE

Het Grote gebod. Gedenkboek van het verzet in LO-LKP. Kampen, 1ste druk 1951, onder redactie van H. van Riessen e.a.

L.J. Jordaan, 1940-1945, Herinneringsalbum. De Groene Amsterdammer, 1945.

G.M.Feij, VERZET Schouwen-Duiveland in de frontlinie, augustus 1945

C.Wisse, Proces-verbaal, Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie: Doc II-860a12/verzet Zeeland, oktober 1945
Kopieën van het proces-verbaal berusten in: Gemeentearchief Schouwen-Duiveland, Documentatie Tweede Wereldoorlog, nr. IX-1.

L.A.Verburg, Zierikzee tijdens de oorlogsjaren 1940-1945, november 1945

De ZWERVER, Weekblad der GOIWN en LO-LKP-Stichting, En het eind is een steen in Renesse 1-4 door Kees Bauer, nr. 47-50, 4de jrg, 1948

De ZWERVER, Weekblad der GOIWN en LO-LKP-Stichting, Een vaste burcht is onze God door ds. H.C. Voorneveld, nr. 51, 4de jrg, 1948

Lars Andersson, Het verhaal van de tien gehangenen, weekblad Accent, 6 dec. 1969

Frank Visser, De smid van Schouwen, 1976

Marijke Vael, Renesse 10 december 1944, Zierikzeesche Nieuwsbode, 6 dec. 1988

Gijs van der Ham, Zeeland 1940-1945, deel 2, 1989

Hans Horsten, 'Over de gehangenen deed Renesse er het zwijgen toe', Volkskrant, 3 dec. 1994

Ton van den Nouweland, Het drama van Renesse, Zierikzeesche Nieuwsbode, 8 dec. 1994

Rinus Antonisse, Schouwse Nadagen, Provinciaalse Zeeuwse Courant, 27 april 1985

Bram de Jonge, Het verlaten eiland, (Jeugdherinneringen aan mijn oorlogsjaren op Schouwen-Duiveland), febr. 1996

J.P. van Alten, Een ophitsend geschrift in Zeeland, 2001

Bernard Black (Luitzen Bijlsma), Schouwen koorts, 2021

Carla Rus, Breekbare Helden, 2019

Jop Steenhof de Jong, Het laatste oorlogsjaar, 2021

Gert Slings, Jan Verhoeff, Zeeuws schider en verzetsstrijder. Eén van de Tien van Renesse, 2023